تاریخچه شهرستان یزد

مقدمه

شهرستان یزد با تاریخی ریشه دار و قدمتی چندین هزار ساله همچون نگینی گرانبها بر تارک کویر مرکزی ایران می درخشند . روایت تلاش و جدال دایمی مردم این ناحیه در طول تاریخ برای غله بر طبیعت قهار و ناساسازگار این دیار ، اسطوره ای است که به واقعیت پیوسته است و به همین جهت همواره یزد به عنوان کانونی پرجاذبه برای به وجود آمدن الگوهای مناسب مذهبی ، فرهنگی و فعالیتهایصنعتی ، کشاورزی ، تجاری و هنری و معماری بوده است . وجه تسمیه یزد واژه یزد نامی است باستانی که ریشه در ( یَشت yast) یا ( یَزت yazt) و(یَسن yasn)دارد و به معنای ستایش ، نیایش ، پرستش و ایزد است .

فرهنگ یزد که قرنها قبل از اسلام آغاز شده باپیدایش اسلام به یکباره به نقطه اوج و ترقی خود رسیده و از آن زمان به بعد با اسلام و قرآن و محبت اهل بیت (ع) پیوندی ناگسستنی برقرار کردهاست.تاثیر این آیین آسمانی برباورها و ایمان مردم این دیار خود اسطوره ای دیگر را رقم زده که برای همیشه استوار مانده و لقب دارالعباده را برای یزد تداعی جاودانه بخشنده است .

در عرصه علوم دینی و فقاهت ، نام بزرگانی چون آیت ا... العظمی حائری (ره) و آیت ا... العظمی حاج سید محمد کاظم طباطبائی یزدی را نام برد که اولی خود بنیانگذار حوزه علمیه قم بوده و بزرگترین انقلابی جهان اسلام در عصر حاضر ، حضرت امام خمینی (ره) نیز خود پرورش یافته این مکتب است و دیگر اثری فنا ناپذیر چون عروه الوثقی را به جهان اسلام عرضه داشته است . کما اینکه در سالهای اخیر نیز به برکت وجود دو استوانه بزرگ انقلاب شکوهمند اسلامی شهید محراب آیت ا... صدوقی و حضرت آیت ا... خاتمی سهمی بزرگ در پیروزی انقلاب و دفاع مقدس و دیگر حرکتهای تعیین کننده میهن اسلامیمان ابقا نموده است .

 

 

 

یزد نگین کویر

جغرافیای یزد —یزد در مرکز ایران و بین 29 درجه و 35 دقیقه تا 33 درجه و 22 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 49 دقیقه تا 56 درجه و 40 دقیقه طول شرقی کره زمین قرار دارد که به طور کامل در طوقه مناطق خشک و بیابانی جهان واقع شده است یزد از جنوب حدود 6 درجه تا مدار راس السرطان فاصله دارد از طرف دیگر این سرزمین در نیمکره شرقی و بین نصف النهار 55و52 و 27و56 واقع است .

 

فاصله شهر یزد با دیگر شهرها	فاصله مستقیم	فاصله جاده ای
از شمال تا شهر تهران	473 کیلومتر	627 کیلومتر
از شمال شرق تا شهر مشهد	5/652 کیلومتر	1306 کیلومتر
از شرق تا زاهدان	652 کیلومتر	1022 کیلمتر
از جنوب تا بندر عباس	5/517 کیلومتر	824 کیلومتر
از مغرب تا اهواز	450 کیلومتر	760 کیلومتر
از شمال غرب تا تبریز	5/967 کیلومتر	1031 کیلومتر
از جنوب غرب تا بوشهر	450 کیلومتر	760 کیلومتر

 

جاده معروف سنتو که بندر عباس را به تهران متصل می کند از وسط شهر یزد می گذرد .

شهرستان یزد به خاطر جاذبه های شغلی و رفاهی و تمرکز اداری پرجمعیت ترین شهرستانهای استان می باشد وبا جمعیتی حدود456928 نفر 49 درصد از جمعیت استان را پذیرفته است در شمال شهر یزد کوه خرانق قرار دارد که کوهستانی است مرتفع اما خشک بلندترین قله آن خونزا و 3158 متر ارتفاع دارد .

 

یزد از دیدگاه جهانگردان و صاحبنظران

یزد شهر بزرگی است که از لحاظ تجارت و رفت و آمد نقطه مهمی به شمارمی رود یک نوع یک نوع پارچه ابریشمی و طلایی درآنجا بافته می شود که موسوم است به ( پارچه یزدی ) و به همه جای دنیا صادر می شود.
سفرنامه مارکوپولو

 

یزد شهری است مشهور ودر السنه و افواه مذکور .... بارندگی در آن دریا کم می شود و مسکن اهل تجارت و ارباب دولت است و کوچه بازارش پاکیزه است ....و مردمش عموماً شیعه امامیه اند .

حدائق السیامه- زین العابدین شیروانی

 

احساسات مذهبی در شهر یزد ، خیلی جدی تر از اغلب شهرهای ایران است .

سفرنامه ریچارد

یزد از بناهای خشتی و گلی در دنیا بی نظیر است .

پروفسور کازولا

 

یزد در صدر اسلام

از نیمه قرن دوم اول هجری قبایل متعدد عرب جهت امکان رهسپار ایران شدندو گروهی از آنان در یزد سکونت گزیدند اعرابی که وارد یزد شدند عمدتا از قبایل بنی تمیم و بنی عامر بودند که در محل خاصی — که بعدها به محله عربها معروف شد مستقر شدند در قرن چارم هجری جمعی از علویان هم به یزد آمدند و محله معروف کوی حسینیان را به خود اختصاص دادند . معروفترین آنها امامزاده سید جعفر (ع) است که از سادات عٌریضی بود و در سال 424 ه . ق در یزد وفات یافت و قبرش زیارتگاه محبان آن علی (ع ) است .

 

هنرمعماری سنتی یزد

بزرگترین هنر یزدی را می توان « هنر زیستن » و تلاش او در خطه ای دانست که مجموعه شرایط برای تداوم بناء ناگوار است « هنر» تبدیل محدودیتها به امکان ، «هنر» شناخت خود ، «هنر» شناخت طبیعت ، «هنر» استخدام طبیعتی خشن وتبدیل آن به محیطی با صفابرای زندگی و زنده ماندن هنری که با علم و فن عجین می شود و از «گِل»ارزانترین فراوان ترین ، مصالح ، غنی ترین آثار معماری را می آفریند که در گسترده زمین درنوع خود بی نظیر است .

 

محلات قدیمی

شهر یزد از محلات مختلفی تشکیل شده که قدیمی ترین آنها محله فهادان ، پشت باغ ، محله تَل، محله خرمشاه ، محله سهل ابن علی ، محله شاه ابوالقاسم ، محله سرجمع ، محله یعقوبی ( یاقوبی ) محله سردوراه ، محله مصلی ، محله چهارمنار ، محله شش بادگیری ، محله خواجه خضر ، محله لب خندق ، محله قلعه کهنه ، و ... را نامبرد .

هر محله مرکزیتی دارد که در آنجا نیازهای روزمره مردم درمقیاس دسترسی پیاده تامین می شده است در مراکز محله معمولاً حمام ، بازارچه ، آب انبار ، مسجد ، حسینیه ، لرد ، جوب ، و کارگاههای کوچک قرار داشته است .

 

خانه های قدیمی شهریزد

خانه های قدیمی از نظر وضعیت استقرار نوعاً درجهت قبله قرار دارند . این جهت گیری از لحاظ اقلیمی شرایطی را به وجود آورده است تا فضاهای تابستانی و اطاقهای زمستانی به طرزی منطقی پیرامون حیاط مرکزی قرار گیرند . خانه های قدیمی بوسیله حیاط مرکزی ، حوض آب ، باغچه ، مهمان خانه ، زیرزمین ، تالار ، سه دری یا پنج دری ، هفت دری ،اٌرٌسی ، از هم تفکیک می شوند که هرکدام پاسخگویی به نیازهای ساکنان خانه مسئولیتی مشخص دارند . از خانه های نفیس یزد می توان به خانه لاریها ، عربها ، شیرازی ، حاج علی اکبر قناد ، خانه شیخ هراتی ، خانه مشیر ، خانه حسینیان ، خانه پوست فروشها ، خانه میرزا محمد حسن قزوینی زاده ، خانه حاج آقا حسین باغی و خانه بی بی فاطمه تاجر اشاره داشت .

مجموعه بازارهای قدیمی یزد

در یزد دو نوع بازار سرپوشیده که براساس اصول معماری و شهرسازی سنتی شکل گرفته موجود است .

1-‌ بازارچه2-‌ بازار

1-‌ بازارچه ها : معمولاً مرکز محله های قدیمی شهر را شامل می شود و می توان بازارچه های کوشک نو ، شاه ابوالقاسم ،‌غلامعلی خراسانی ، هاشم خان ، خلف باغ ، محله تل را نام برد .

2-‌ بازارها : بازارها در جنوب برج و باوری شهر واقع شده که چندین راسته بازار ، تیمچه ، سرا ، مسجد ، میدان ،حسینیه ، مدرسه ، آب انبار ، لَِِرد، کاروانسرا و کارگاه تولیدی را در بردارد بازارهای عمده یزد عبارتند از :

بازارخان ، زرگری ، پنجه علی ، قیصریه ، علاقبندی ، کاشیگری ، چیت سازی ، مسجد ملااسماعیل ، افشار ، حاجی قنبر ، محمد علی خان ،جعفر خان ، صدری
( شاهزاده فاضل ) مسگری ، نخود بریزی ، دروازه مهریز

مساجد

در یزد مساجد قدیمی متعددی وجود دارند که هر کدام به لحاظ تاریخی ، هنری ومعماری حائز اهمیت است و شامل مساجد :

1-‌ مساجد محله ای : این مساجد معمولاً محجوب ، بدون تزیینهای شاخصی ، ساده اما از نظر طراحی غنی اند شیوه ساختمانی آنها معمولاً طاق و تویزه و بعضاً دارای گنبد خانه صمن ، گرمخانه و شبستان زمستانه اند از مساجد خوب محلی می توان به مساجد زیر اشاره کرد .

مسجد بازارچه فهادان ، مسجد کوشک نو ، مسجد خلف باغ ، مسجد ساباط ، مسجد ریک ، مسجد بیاق خان ، مسجد زاویه ، مسجد باغ گندم ، مسجد اهرستان ، مسجد خرمشاه ، و غیره

2-‌ مساجد جامع : در میان مساجد جامع ، مسجد جامع کبیر یزد به لحاظ سیر تحول تاریخی ، شیوه ساختمانی و تزئینات به کاررفته در آن از اهمیت بالائی برخوردار است سر دررفیع و منحصر بفرد ، مقرشهای معرق ، در نفیس چوبی گرهمنبت کاری شده ، ایران مزین به اسماء مبارکه الهی به صورت خط کوفی بنایی ، گنبددو پوش ، مناره ها ، محراب معرق ، کتبه های ثلث و کوفی این مسجد را در آناکم نظیر جهان اسلام قرار داده است .
می توان به مسجد مهم و بزرگی چون مسجد ملا اسماعیل اشاره کرد . که محل برگزاری نماز جمعه می باشد و مردم در روز 13 ماه محرم وهیاتهای عزاداری سید الشهداء (ع) مراسم ویژه ای برگزار می کنند که در ایران بی نظیر است .

آشنائی با مشاهیر یزد

سخن گفتن از مشاهیر بسیار دشوار است زیرا دامنه قرهنگ و ادب و علوم وهنر آنچنان وسیع است که گام نهادن در این وادی خالی از لغزش نیست ومرور کلی بر شاخصترین چهره ها در عرصه های مختلف توجیه چنین لغزشی را آسانتر می نماید .

1-‌ شرف الدین علی یزدی( مورخ ، شاعر ، نویسنده و ریاضی دان معاصر امیر تیمور گورکانی متوفی به سال 850 هجری شمسی صاحب اثر معروف ( ظفرنامه )

2-‌ معین الدین بن جلال محمد یزدی ( مشهور بهمعلم ) معاصر آل مظفر که از علما ومورخان این عصر است اثر معروف وی ( مواهب اللهی ) در تاریخ آل مظفر است.

3-‌ امیر رکن الدین محمد بن نظام حسینی و پسرش شمس الدین ( معروف بهسید رکن الدین و سید شمس الدین ) از بزرگان و عاشقان خدمت به مردم در قرون هفتم و هشتم هجری قمری بوده اند آثار خیر به جا گذاشته که در وقف نامه ای به نام ( جامع الخیرات ) آمده است .

4-‌ آیت ا... حاج شیخ محمود فرساد از علما و شاعران زبر دست دوره اخیر یزد که ریاست انجمن ادبی یزد را به عهده داشته متولد 1309 و متوفی 1383 هجری قمری

5-‌ میرزامحمد فرخی یزدی : شاعر ، روزنامه نگار و سیاستمدار آزاده و بنیانگذار روزنامه طوفان و دارای اشعار حماسی می باشد . متولد 1264 هجری شمسی و در سال 1318 هجری شمسی در زندان به قتل رسید .

6-‌ آیت ا... حاج شیخ غلامرضا فقیه خراسانی یزدی متولد 1295 که از بزرگان و علمای یزد بوده و رعایت این سامان را به عهده داشته ودر زهد وتقوی زبانزد خاص و عام بود .

7-‌ محمد علی ریاضی : متولد سال 1290 هجری شمسی و متوفی به سال 1362 هجری شمسی شاعر معروف معاصر و ملک الشعرای آستان حضرت معصومه (س) بود ه است.

 

آثار وابسته تاریخی

می توان به آسیابها ، باغات ، آب ا انبارها، بادگیرها ، ساباطها ، زیارتگاههای زرتشتیان اشاره کرد که در ذیل نام بعضی از آنها آورده شده است .

1-‌ مسجد جامع کبیر یزد26- حمام امامزاده جعفر(ع)

2-‌ مجموعه بازارها و میدان خان27- حمام فرط

3-‌ مسجد ملا اسماعیل 28-حسینیه وقت الساعه

4-‌ مدرسه مصلی29- جوب حاجی بابا

5-‌ مدرسه خان30- جوب حاجی امزاده جعفر(ع)

6-‌ مدرسه شهاب الدین قاسم طراز31-‌ بقعه سید رکن الدین

7-‌ مسجد زاویه32- بقعه سید شمس الدین

8-‌ حسینیه نقشین33-‌ حسینیه هشت

9-‌ تکیه ابوالفضل34-‌ باغ دولت آباد

10-‌ بقعه شیخداد35-‌ باغ مشیر

11-‌ مدرسه ضیائیه( معروف به زندان اسکندر )36-‌ باغ ترکان

12-باغ کلاه فرنگی — رحمت آباد37-‌ مدرسه امام خمینی

13-‌ مدرسه ایرانشهر38- سقف چهار سوق بازارخان

14- مدرسه مارکار39- آتشکده زرتشتیان

15- مسجد ساباط40-‌ بقعه دوازده امام

16- مسجد ریک41-بقعه شیخ احمد فهادان

17- مسجد بیاق خان42- دخمه زرتشتیان

18-مسجد فرط43- مسجد چهار منار

19-آب انبار سید و صحرا44- مجموعه امیر چقماق

20- آب انبار شش بادگیریشامل ( مسجد ، حسینیه ، بازار

21-‌ خانه لاریهاحمام ، آرایشگاه ، کاروانسرا،

22- خانه عربهاو تکیه و سه آب انبار)

23- خانه مرتاض45- برج و باروی شهر

24-‌ خانه رسولیان46- مازاریها

25-‌ آب انبار مسعودی47- خانه ملک التجار

26- حمام میدان خان48- آب انبار رستم گیو

49- مسجد و بازار محله تل50- بقعه سید گلسرخ

منبع:http://www.yazdtelecom.ir