تاریخچه رقص کردی

رقص کردی ( به کردی هە ڵپە ڕکێ ) بخشی از آیین‌های نمایشی کردها است که بصورت گروهی و به شکل حلقه‌ای نا کامل ، مرکب از رقصندگان زن و مرد ( گە نِم و جۆ = گندم و جو)  در حالیکه پنجه دست‌هایشان به هم گره خورده است و از چپ به راست در حرکت هستند اجرا می‌شود .

اولین نفر سمت راست گروه که با دستمالی در دست وظیفه هدایت و هماهنگ کردن حرکت بقیه رقصندگان را به عهده دارد و سرعت و ریتم و شور رقصندگان بستگی به هدایت او دارد را در زبان بومی‌سَرچُوپی کِش ( به کردی:  سە ر چۆپی کێش ) و آخرین نفر گروه که در منتهی الیه سمت چپ حلقه قرار دارد و او نیز مسئولیت مشابهی دارد را گاوانی یا ( بن چوپی ) می‌نامند.

 

تاریخچه

واژه ( هه لپه رکی ) از کلمه ( هه لپر) به معنی ( جنبش و تکان ) و در اصل به معنی ( حمله کردن ) است که نمادی ازحرکات جنگی است  دستمال داشتن رهبر و نفر آخر نشاندهنده برابری بوده و دست همدیگر را گرفتن هم نشانه اتحاد گروه است " ره ش به له ک  " یا رقص زن و مرد با هم به معنی مانند برادر و خواهر بودن است . کوبیدن پا بر زمین به این معنی است که این خاک موطن من است. هورای هنگام مراسم در حین حرکات به منظور ترساندن دشمن است . نشستن در هنگام رقص نشانه تسلیم و برای جمع منفور است .

این رقص به صورت دسته جمعی انجام می‌شود و در دست نفر اول که به عنوان رهبر و پیشوای گروه و نفر آ خر " چوپی " دستمالی است که به جای شمشیر استفاده میشود و نظم و انظباط گروه را هم بر عهده دارد .امروزه به علت پیشرفت و پیچیدگی در سبک زندگی از دستمال سفید ( نشانه صلح و آشتی با اقوام دیگر است و چنانکه می‌بینیم در اکثر پرچم‌های جهان رنگ سفید وجود دارد) به جای شمشیر و سپر استفاده میشود . رقص‌های کردی یکی از سنتهای د یرینه و یا د گا رهای ارزشمند آریا یی‌ها ست که در میان کردها همچنان محفوظ ما نده وحتی دررقص‌های سنتی بعضی از اقوام همجوار همچون آشوری‌ها تا ثیر گذار بوده است . بی گمان تا ریخچه این حرکات مربوط به هزاره‌های دوم و سوم قبل از میلاد مسیح است  ، اما تاریخ مشخص و چگونگی ایجاد آ ن در این باره وجود ندارد یک کتیبه سنگی در قلعه (هه پیر) وجود دارد که متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است . روی این کتیبه تصویریک سرنا و دهل و تعدادی که به نظر می‌رسد در حا ل اجرای حرکا ت موزون هستند روی سنگ حک شده است این کتیبه کهن سند مهمی‌در تاریخی بودن این حرکا ت موزون در کردستا ن است . " حکیم عمر خیام " در نوروز نامه خود مینویسد : مردم ایران روزی را که "  فریدون کرد " ضحا ک را اسیر کرد و ایران را از شر او نجا ت داد جشن گرفتند واین مهم ، دلیل دیگری بریکپارچگی مردم و جشن دسته جمعی در میا ن آنا ن می‌با شد .حرکا ت "هه لپه رکی" در چها ر نوع مراسم عرفا نی ، مذهبی ، شا دی وعروسی ، عزا و غم اجرا می‌شود .

نحوه رقصیدن

معمولاً بهترین رقصنده (زن یا مرد) نقش رهبری گروه سَرچٌوپی کِش را به عهده می‌گیرد و اولین نفر حلقه رقصندگان است. او باانجام ماهرانه حرکات نمایشی توسط دستمالی که در دست راست خود دارد و نیز به کمک اصواتی هیجان انگیز و گاهی با کلام ضمن افزودن بر هیجان رقصندگان مسئولیت تنظیم سرعت و ریتم حرکت گروه را بر عهده می‌گیرد. قرار گرفتن در این نقش جذابیت فراوانی دارد و رقصنده را در موقعیت بهتری نسبت به مابقی گروه قرار می‌دهد. سرچوپی کش گاهی برای ایجاد نشاط بیشتر می‌تواند از حلقه رقص جدا شده و با توجه به تبحر خویش حرکات نمایشی فردی نیز انجام دهد. بقیه گروه در حالیکه دست‌هایشان رو به زمین و در امتداد دو پهلویشان قرار دارد پنجه در پنجه رقصندگان مجاور ایجاد حلقه‌ای پیوسته می‌کنند. مطلوب ترین حالت قرار گرفتن رقصندگان بصورت (گندم و جو) یا به عبارتی یک زن و یک مرد بصورت یک در میان است. گاوانی آخرین رقصنده گروه است که هرچند نقش زیادی در ایجاد ریتم و نشاط رقص دارد اما کمتر کسی راغب به قرار گرفتن در این نقش است.

انواع رقص کردی

به تناسب مناطق مختلف کردستان اشکالی از رقص‌های محلی نیز وجود دارد که در نحوه حرکت دستها و پاها و نیز شکل حرکت گروه با هم تفاوت چشمگیری دارند. شاخص ترین این رقص‌هااکثرا در دسته رقص‌های غنایی قرار دارند :

گَریان

گَریان (به کردی:  گه ‌ڕیان، به معنی گشتن است) دارای دو شکل روستایی و شهری می‌باشد که تفاوت‌هایی در ریتم دارند. این رقص نرم و آهسته و باظرافتی خاص شروع شده و به تدریج ریتم سریعتری می‌یابد . معمولا در فاصله دو رقص سریع و برای استراحت رقصندگان اجرا می‌شود و بیشتر شکلی نمایشی از راه رفتن است . این رقص ، رقصندگان را برای رقص‌های پر تحرک تر بعدی آماده می‌کند ، تقریباً در کل مناطق کردنشین ملودی این رقص شکلی یکسان دارد. نخستین حرکت با پای چپ آغاز می‌شود و حرکت پای دیگر همزمان با سر ضرب‌های دهل و با ریتم دو تایی موسیقی عوض می‌شود.

پشت پا

پشت پا به مراتب ریتم سریعتری نسبت به گه ‌ریان دارد و در بیشتر مناطق کردنشین مخصوص مردها می‌باشد رقص پشت پا همان‌طور که از نامش پیداست انسان را به هوشیاری و به کار گیری تجارب می‌خواند تا مبادا شخص در زندگی از کسی پشت پا بخورد.

هَلگرتن

( هلگرتن به کردی : هه لگرتِن ) این رقص بسیار پر جنب و جوش و شاد اجرا می‌شود. ریتم تند ملودی مخصوص این رقص هر گونه کسالت و خمودی را نفی کرده و بر اهمیت نشاط و هدفمندی در زندگی تاکید دارد.

فتاح پاشایی

فتاح پاشایی ملودی این رقص در سر تا سر کردستان به شکلی یکنواخت و با ریتمی‌تند اجرا می‌شود و بیانگر انسانی است که به شکرانه کسب موفقیت‌ها و استفاده از نعمت‌های خداوندی خوشحالی خود را به نمایش گذاشته‌است.

لب لان

رقص لب لان با ریتمی نرم و آهسته پس از فتاح پاشا اجرا می‌شود و می‌توان در آن لزوم تنوع در زندگی را مشاهده کرد، پس از اجرای پر جنب و جوش رقص‌ها گریان، پشت پا، هلگرتن و فتاح پاشایی به ضرورت، رقصندگان لب لان می‌رقصند تا کمی‌استراحت کرده و تجدید قوا کنند رقص لب لان در واقع انسان را از غلبه احساسات زودگذر نهی کرده، وی را پس از طی مرحله ضروری شور و مستی به قلمرو تفکر دور اندیشی و باز نگری رهنمون می‌سازد در این رقص، شرکت کنندگان آرامش خاصی را احساس می‌کنند.

چَپی

چَپی (به کردی : چه ‌پی ، به معنای از چپ می‌باشد ) ملودی این آهنگ با وزن دوتایی اجرا شده و در بیشترمناطق کردنشین تقریبا به یک شکل اجرا می‌شود. در رقص چپی قسمت چپ بدن تحرک بیشتری یافته و از خمودگی خارج می‌گردد، در منطقه کرمانشاه بیشتر خانم‌ها از این رقص استقبال می‌کنند.

زَنگی یا زَندی

در این رقص رقصندگان یک قدم به جلو گذاشته و سپس یک قدم به عقب می‌روند و این حالت تا پایان ادامه می‌یابد در این رقص ضرورت احتیاط، دوراندیشی و تجزیه و تحلیل عملکرد از جانب انسان به تصویر کشیده می‌شود، در واقع در این رقص سنجیده گام برداشتن تبلیغ می‌گردد.

شَلایی

رقص شَلایی گونه‌ای رقص نمایشی – رزمی‌است که رقصندگان پاهای خود را به حالتی لنگان حرکت می‌دهند. این رقص را می‌ توان  تراژدی شکست دانست  در این رقص قدم‌‌ها نا استوار و پاها کمی‌شکسته و خم برداشته می‌شوند تا شکست در برابر چشمان حضار ترسیم گردد. این رقص از گونه رقص‌های رزمی‌است و بیانگر شکست از دشمن و طلب عفو از مردم به شکلی نمادین است.

سه جار

رقص سه جار( جار= بار )  با ریتم آرام شروع  و سپس بر سرعت حرکات افزوده می‌شود. در آن سه حرکت پا در سه حرکت به جلو وجود دارد.

خان امیری

رقص خان امیری نیز با ریتمی‌تند همراه است و در آن دستی از هم باز و در بالا قرار می‌گیرد و حلقه‌ای بازتر و فراخ ‌تر می‌سازد و بیشتر تناسبی است بین حرکت  دست‌ها  و پاها این رقص که در آن گونه‌ای خودنمایی و غرور خانی نیز دیده می‌شود تداعی‌گر پیروزی است.

سه‌ پایی

سه پایی ( به کردی : سێ پێیی ) رقصی است با ریتم سریع که در منطقه مکریان مانند مهاباد، سردشت،پیرانشهر و بوکان رایج است.

رقص دو دستماله

در شکل غنایی رقص و برای افزودن بر شور رقصندگان و ناطران معمولاً رقصنده اول سَر چُوپی با دو دستمال رنگی به انجام حرکات نمایشی فردی می‌پردازد و توانایی و تبحر خود رادر رقص به نمایش می‌گذارد. به این نوع رقص دو دستماله می‌گویند که بیشتر در منطقه کرمانشاه رواج دارد.      

---

 منبع:http://www.naftshahr.com