تاریخچه میدان نقش جهان

میدان نقش جهان:

    میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید.

بناهای تاریخی نقش جهان:

    بناهای تاریخی موجود در میدان نقش جهان شامل عالی قاپو، مسجد جامع عباسی (شاه)، مسجد شیخ لطف الله و سردر قیصریه است. علاوه بر این بناها دویست حجره دو طبقه پیرامون میدان واقع شده است که عموما جایگاه عرضه ی صنایع دستی اصفهان می باشند.

وجه تسمیه و نامها:

    تا پیش از دوره صفویه، در جایگاه کنونی این میدان، باغی به نام نقش جهان وجود داشته است. این باغ، نام خود را از شهری در آذربایجان گرفته که اینک به نام نخجوان خوانده می شود. حمدالله مستوفی درباره این شهر گفته است: شهری خوش است که آن را نقش جهان خوانند و اکثر عمارات آن از آجر است. سایر نام هایی که برای میدان نقش جهان ذکرشده عبارتند از: میدان، میدان بزرگ، میدان اصلی شهر، میدان نو، میدان قصر، میدان شاه، میدان سلطنتی، میدان بزرگ شاهی، و امروزه میدان امام!!

ویژگیها و مختصات میدان نقش جهان:

     میدانی مستطیل شکل به درازای ۵۰۷ متر و پهنای ۱۵۸ متر که در مرکز شهر اصفهان است. پیرامون میدان دویست حجره دو طبقه قرار دارد. افزون بر آن چهار بنای عالی قاپو، مسجد جامع عباسی، مسجد شیخ لطف الله و سردر قیصریه نیز در چهار ضلع این مستطیل ساخته شده اند.

تاریخچه:

    در پایان دوره قاجار، تمامی میدان نیاز به مرمت داشت. پیش از آنکه شهر اصفهان به پایتختی ایران صفوی برگزیده شود در محل این میدان باغی گسترده وجود داشته است بنام نقش جهان. این باغ همچنین محل استقرار ساختمانهای دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق قویونلوها بود. در آن زمان بخش میدانی باغ، درب کوشک نام داشت. این بخش در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل ساخت کاخ عالی قاپو قرار داشته است. در دوران سلجوقیان، دست کم بخشی از باغ نقش جهان بنام به میدان کوشک بوده است. دستگیری برکیارق از سوی برادرش محمود در این میدان رخ داده است. از ابتدای سلطنت شاه عباس اول، سطح میدان در اندازه بسیار بزرگتر از میدان کوشک سابق تسطیح شده و بارها آیین چراغانی و آتش بازی در آن برپا شده است. در طول دوران ساخت میدان و پس از آن در سراسر دوران صفویه، میدان زنده و فعال بوده، لیکن در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین، به تدریج از رسیدگی به میدان خودداری شده است. در ایام سلطنت شاه سلطان حسین، جویهای آب به تدریج راکد شده و آخرین درختان باقیمانده از درختانی که شاه عباس به دست خود کاشته بود، خشکیده اند. در دوره قاجار، این میدان نیز مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان مورد بی توجهی قرار گرفت. بخشهایی از میدان در طول دوران آشفتگی ایران از حمله اشرف افغان تا استقرار حکومت قاجاریه، تخریب گردید. بخشهایی نیز از جمله عمارت نقاره خانه در دوره قاجار از میان رفت.

ابنیه پیرامونی و در پیرامون میدان:

    مشهورترین و عظیمترین بناهای تاریخی اصفهان مانند مسجد جامع عباسی یا مسجد شاه (در ضلع جنوبی)، مسجد شیخ لطف الله (در ضلع شرقی)، عمارت عالی قاپو (در ضلع غربی) و سردر قیصریه (در ضلع شمالی) ساخته شده است. اطراف میدان را چهار بازار بزرگ احاطه کرده اند. عایدات چهار بازار اطراف میدان، در سال ۱۰۱۷ قمری وقف چهارده معصوم شده است. مسجد جامع عباسی مهمترین مسجدی است که از دوره صفویان در ایران برجای مانده است. سردر قیصریه بنایی است در ورودی اصلی بازار بزرگ اصفهان. این بنا در گذشته نه چندان دور (زمان ناصرالدین شاه) دارای سه طبقه بوده است. کاخ عالی قاپو در ضلع غربی میدان در ۶ طبقه و به زیربنای حدود ۱۸۰۰ مترمربع، احداث شده است. ارتفاع نهایی این کاخ از سطح میدان ۳۴ متر بوده و در هر طبقه تزئینات هنری خاص خود را دارد. از خصوصیات بارز این بنا وجود خاصیت واکنش صوت و صدا در محل ورودی، تالار پذیرایی بسیار زیبا، تالار اصلی موسیقی و ۵۳ اتاق به منظور استفاده جهت اتاق نشیمن، اتاق جلسه، دولتخانه و محل استقرار سفرا و میهمانان است. سازه بنا برپایه دیوارهای باربر و تیرها و ستونهای چوبی استوار است. برخی کارشناسان نظیر آندره گدار و لطف الله هنرفر براساس نظر اسکندر بیک منشی (که در کتاب عالم آرای عباسی منعکس شده) اعتقاد دارند که این بنا شالوده ای تیموری دارد و در مقابل کارشناسانی مانند اوژنیو گالدیری طرفدار نظریه جدیدالاحداث بودن کل بنا هستند. شاه عباس به منظور قداست بخشیدن به کاخ عالی قاپو، دری از درهای رواق مرقد علی را که با دری نو جایگزین شده بود، برای مدخل ورودی استفاده نمود. مسجد شیخ لطف الله یکی از بناهای پیرامونی میدان نقش جهان است که به عنوان مسجد اختصاصی شاه عباس بکار می رفته است.

ابنیه ی تخریب شده:

    غیر از ابنیه ای که اکنون موجودند، یادبودهای دیگری نیز در میدان نقش جهان وجود داشته که به تدریج کابرد خود را از دست داده و از میان رفته اند. عمارت نقاره خانه، ساعت بزرگ میدان، سرستونهای مرمرین که احتمالاً از تخت جمشید شیراز به اصفهان آمده بودند (یکی به چهلستون منتقل شده و دیگری در موزه ایران باستان تهران قرار دارد)، ۱۱۰ عراده توپ اسپانیایی (غنیمت فتح جزیره هرمز به وسیله امام قلی خان) و میله قپق به ارتفاع چهل متر در مرکز میدان (که امروزه به کلی از میان رفته است) از آن جمله اند.

میدان نقش جهان در سده ی یازدهم هجری قمری (سده ی هفدهم میلادی) :

    یکی از بزرگترین میدانهای جهان بوده است. شوالیه ژان شاردن فرانسوی میدان نقش جهان را زیباترین میدان دنیا می دانسته است. در دوره شاه عباس و جانشینان او، این میدان محل بازی چوگان، رژه ی ارتش، چراغانی، و محل نمایشهای گوناگون بوده است. دو دروازه سنگی چوگان از آن دوره هنوز در میدان باقی است که از انجام ورزش چوگان در آن دوره حکایت می کند و قدیمی ترین دروازه چوگان دنیاست. طرح این میدان تا جایی در نحوه اجرای بازی چوگان تاثیر داشته است که زمینهای ورزشی هارلینگام و سایر زمینهای چوگان معروف، کم و بیش از روی این میدان ساخته شده اند. این میدان همچنین محل برگزاری جمعه بازارهای عظیم بوده است. یکی از اولین مراسم رسمی که در این میدان برگزار شده است، بازگشت پیروزمندانه امام قلیخان از فتح جزیره هرمز به پایتخت (اصفهان) بوده است. شاردن نقل می کند که در مواقع جشن، تا پنجاه هزار چراغ در میدان روشن می شده است. شرح مفصل این میدان را جهانگردان نامدار اروپایی مانند شوالیه شاردن، ژان باتیست تاورنیه، پیترو دلاواله، سانسون، انگلبرت کمپفر و دیگران که از روزگار صفوی به بعد از اصفهان دیدن کرده اند، به دست داده اند و همه آنان زیبایی میدان را ستوده اند.

ثبت جهانی میدان نقش جهان:

    میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. همچنین این میدان در اردیبهشت ۱۳۵۸ و جزء نخستین آثار ایرانی میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسیده است.

منبع:naghshejahan.persianblog.ir